മിത്ര മതം

മിത്ര

മിത്ര എന്ന പേരിൽ അറിയപ്പെടുന്ന ദേവനെ ആരാധിക്കുന്ന ഒരു മതം ഒരു കാലത്തു ക്രിസ്ത്യൻ മതം റോമിന്റെ ദേശീയ മതം ആകുന്നതിനു മുൻപ് റോമൻ സാമ്രാജ്യത്ത് നിലനിന്നിരുന്നു. രണ്ടു മൂന്നാം നൂറ്റാണ്ടുകളിൽ റോമൻ സാമ്രാജ്യത്തിൽ മിത്രാസ് എന്നറിയപ്പെട്ടിരുന്ന ഈ ദേവതയെ ചക്രവർത്തിയോടുള്ള വിശ്വസ്തതയുടെ രക്ഷാധികാരിയായി കരുതിയിരുന്നു.  നാലാം നൂറ്റാണ്ടിന്റെ തുടക്കത്തിൽ കോൺസ്റ്റന്റൈൻ ചക്രവർത്തി ക്രിസ്തുമതം സ്വീകരിച്ചതിനുശേഷം മിത്രയിസം തീരെ ഇല്ലാതെയായി. അതോടെയാണ് മറ്റു മതങ്ങളെയെല്ലാം തകർത്തു ക്രിസ്തുമതം യൂറോപ്പിൽ എമ്പാടും പടർന്നു പിടിക്കുന്നതും പിന്നീട് മിഷണറിമാരിലൂടെ ലോകത്താകമാനം പടർന്നു ലോകത്തിലെ ഏറ്റവും അധികം വിശ്വാസികൾ ഉള്ള മതം ആയി മാറുന്നതും. എന്നാൽ ഈ കോൻസ്റ്റാന്റിന് ഉൾപ്പെടെ ഉള്ള റോമൻ സാമ്രാജ്യത്തിലെ കുലീനരായ പലരും IMPERIAL CULTഎന്ന രാജാവിനെ ദൈവമായി ആരാധിക്കുന്ന മതം പിന്തുടരുമ്പോഴും രഹസ്യം ആയി മിത്രാരാധന നടത്തുന്നവർ ആയിരുന്നു. സൈന്യത്തിലെ ഉന്നത പദവിയിൽ ഉള്ളവർ ആയിരുന്നു ഇവരിൽ കൂടുതൽ പേരും. ഇന്നത്തെ ക്രിസ്തു മതത്തിലെ പല ആചാരങ്ങളും മിത്ര മതത്തിൽ നിന്നു വന്നവയാണെന്നു പരസ്യം ആയ ഒരു രഹസ്യം ആണ്



.

വേദിക് മിത്ര

മിത്ര എന്നത് സോറാസ്ട്ര മതത്തിലും വേദിക് ഹിന്ദു മതത്തിലും കാണുന്ന ഒരു ദേവതയാണ് ഇറാനിൽ നിന്നാണ് മിത്ര മതം റോമാ സാമ്രാജ്യത്തിലേക്ക് എത്തിയത്. റോമൻ സൂര്യ ദേവൻ ആയ അപ്പോളോയ്ക്ക് തുല്യനാണ് പേർഷ്യയിൽ മിത്ര, വേദിക് ഹിന്ദു മതത്തിൽ മിത്ര സൂര്യന്റെ ഉദയത്തിലെ തേജസ്സാണ് അസ്തമയത്തിൽ വരുണനും മിത്ര വരുണന്മാർ ഒരുമിച്ചാണ് മന്ത്രങ്ങളിൽ വരുന്നതും.

പുരാതന മത പരിഷ്കർത്താവായ സരത്തുസ്ട്ര  ക്രി.മു. ആറാം നൂറ്റാണ്ടിൽ പേർഷ്യൻ പ്രദേശത്ത് സ്വാധീനം നേടുന്നതിനുമുമ്പ്, ഇറാനികൾ ബഹുദൈവ വിശ്വാസികൾ ആയിരുന്നു, അവരുടെ ദേവന്മാരിൽ ഏറ്റവും പ്രധാനപ്പെട്ടത് മിത്രയായിരുന്നു. ഏറ്റവും പ്രധാനപ്പെട്ട മിത്രമത ചടങ്ങ് കാളയുടെ ബലിയായിരുന്നു. ബലിയെ സൌരാസ്ട്രർ എന്ന സൊറാസ്ട്ര മത സൃഷ്ടാവ് അപലപിച്ചിരുന്നു  അതിനാൽ സൊറാസ്ട്ര മതം ഉണ്ടാകുന്നതിനും മുൻപുള്ള പ്രോട്ടോ ഇറാനിയൻ മതത്തിന്റെ ഭാഗം ആയിരുന്നു ഈ ചടങ്ങ് എന്നു കരുതുന്നു. സൊറാസ്ട്ര മതത്തിൽ മിത്ര ദേവനു സോമരസം കൊണ്ടുള്ള അർച്ചന ആണു നടത്തിയിരുന്നത്. ഇറാനിയൻ സൂര്യ ദേവനായ മിത്ര നീതി, കരാർ എന്നിവയുടെ ദേവനുമായിരുന്നു കൂടാതെ കരാറിന്റെയും പരസ്പര ബാധ്യതയുടെയും ദേവനായിരുന്നു മിത്ര.  ക്രി.മു. 15ആം നൂറ്റാണ്ടിലെ ഒരു ക്യൂണിഫോം ടാബ്‌ലെറ്റിൽ ഹിത്യരും മിതാനിയും തമ്മിലുള്ള ഉടമ്പടി രേഖയിൽ മധ്യസ്ഥത ദേവൻ ആയി മിത്രയെ ഉൾക്കൊള്ളിച്ചിരുന്നു. ക്രി.മു. 330-ൽ  അലക്സാണ്ടർ പേർഷ്യൻ സാമ്രാജ്യം കീഴടക്കിയപ്പോൾ, സമൂഹത്തിന്റെ പഴയ ഘടന പൂർണ്ണമായും തകർന്നു.  ഗ്രീക്കോ-റോമനും ഇറാനിയൻ രാജ്യവും തമ്മിലുള്ള അതിർത്തി പ്രദേശത്തെ രാജാക്കന്മാരും പ്രഭുക്കന്മാരും അപ്പോഴും മിത്രയെ ആരാധിച്ചിരുന്നു.  അർമേനിയയിലെ തിരിഡേറ്റ്സ് റോമൻ ചക്രവർത്തിയായ നീറോയെ തന്റെ പരമോന്നത പ്രഭുവായി അംഗീകരിച്ചപ്പോൾ, അദ്ദേഹം മിത്രൈക് എന്ന ചടങ്ങ് നടത്തി, കരാറിന്റെയും സൗഹൃദത്തിന്റെയും ദേവൻ അർമേനിയക്കാരും ശക്തരായ റോമാക്കാരും തമ്മിൽ നല്ല ബന്ധം സ്ഥാപിച്ചുവെന്ന് സൂചിപ്പിക്കുന്നു.  തുർക്കിയുടെ തെക്കുകിഴക്ക് കോമജീനിലെ രാജാക്കന്മാർ മിത്രയെ ആരാധിച്ചു. രണ്ടാം നൂറ്റാണ്ടിന്റെ ആരംഭം വരെ പേർഷ്യൻ ദേവനെക്കുറിച്ച് റോമൻ ലോകത്ത് വലിയ അറിവുണ്ടായിരുന്നില്ല, പക്ഷേ, എ.ഡി. 136 മുതൽ മിത്രയ്ക്ക് നൂറുകണക്കിന് സമർപ്പിത ലിഖിതങ്ങൾ റോമിൽ കണ്ടെടുത്തിട്ടുണ്ട്. റോമൻ മിത്രയിസം പ്രായോഗികമായി ഒരു പുതിയ സൃഷ്ടിയാണെന്നാണ് ഏറ്റവും വിശ്വസനീയമായ സിദ്ധാന്തം.  പഴയ പരമ്പരാഗത പേർഷ്യൻ ചടങ്ങുകൾക്ക് മിത്രയിസത്തെ റോമൻ ലോകത്തിന് സ്വീകാര്യമാക്കാൻ പ്രാപ്തമാക്കിയ ഒരു പുതിയ പ്ലാറ്റോണിക് വ്യാഖ്യാനം നൽകപ്പെട്ടു.

 ഇറാനിയൻ മിത്രയിസം പോലെ റോമൻ മിത്രയിസവും രാജാവിനോടുള്ള വിശ്വസ്തതയുടെ മതമായിരുന്നു.  ചക്രവർത്തിമാർ, പ്രത്യേകിച്ച് കൊമോഡസ് (180–192), സെപ്റ്റിമിയസ് സെവേറസ് (193–211), കാരക്കല്ല (211–217) എന്നിവർ ഇതിനെ പ്രോത്സാഹിപ്പിച്ചതായി കാണാം  ലിഖിതങ്ങളിൽ നിന്ന് നമുക്കറിയാവുന്ന മിത്രയുടെ മിക്ക അനുയായികളും താഴ്ന്നതും ഉയർന്നതുമായ സൈനികർ, ചക്രവർത്തിയുടെ സേവനത്തിലെ ഉദ്യോഗസ്ഥർ എന്നിങ്ങനെ സമൂഹത്തിൽ വളരെ സ്വാധീനമുള്ള  വ്യക്തികൾ ആയിരുന്നു.

മിത്ര മതത്തിലെ ഐതിഹ്യം ഇങ്ങനെ ആണ്  മിത്രയിലൂടെയാണ് ലോകത്തിന്റെ സൃഷ്ടി നടന്നത്.  ഐതിഹ്യമനുസരിച്ച്, സൂര്യദേവൻ തന്റെ ദൂതനായ കാക്കയെ മിത്രയുടെ അടുത്തേക്ക് അയച്ച് കാളയെ ബലിയർപ്പിക്കാൻ ആവശ്യപ്പെട്ടു.  മിത്ര വിമുഖതയോടെ ആ ഉത്തരവ് നടപ്പാക്കി;പല ശില്പങ്ങളിലും അവൻ അറുക്കുന്ന കാളയിൽ നിന്നും ദു:ഖത്തോടെ മുഖം തിരിച്ചു പിടിച്ചിരിക്കുന്നതായി കാണാം എന്നാൽ കാളയുടെ മരണത്തിന്റെ നിമിഷത്തിൽ തന്നെ ഒരു വലിയ അത്ഭുതം സംഭവിച്ചു.  വെളുത്ത കാള ചന്ദ്രനായി രൂപാന്തരപ്പെട്ടു  തിളങ്ങുന്ന ഗ്രഹങ്ങളും നിശ്ചിത നക്ഷത്രങ്ങളും ഉപയോഗിച്ച് മിത്രയുടെ മേലങ്കി ആകാശമായി രൂപാന്തരപ്പെട്ടു. കാളയുടെ വാലിൽ നിന്നും അവന്റെ രക്തത്തിൽ നിന്നും ധാന്യത്തിന്റെയും മുന്തിരിയുടെയും ആദ്യത്തെ വിത്തുകൾ വിരിഞ്ഞു. മൃഗത്തിന്റെ ജനനേന്ദ്രിയത്തിൽ നിന്ന്  ലഭിച്ച വിശുദ്ധ വിത്ത് ഉണ്ടായി.  ഭൂമിയിലെ എല്ലാ ജീവജാലങ്ങളും വിശുദ്ധ വിത്തിന്റെ മിശ്രിതമാണ് രൂപപ്പെടുത്തിയത്.  മിത്ര കീർത്തനത്തിൽ ഗാനം ഇങ്ങനെ എഴുതിയിരിക്കുന്നു: “നിത്യ രക്തം ചൊരിയുന്നതിലൂടെ നീ ഞങ്ങളെയും പുനർജീവിപ്പിച്ചു. സസ്യങ്ങളും വൃക്ഷങ്ങളും സൃഷ്ടിച്ചു.  രാവും പകലും മാറിമാറി തുടങ്ങി, ചന്ദ്രൻ അവളുടെ പ്രതിമാസ ചക്രം ആരംഭിച്ചു, ഋതുക്കൾ വർഷം മുഴുവനും അവരുടെ നൃത്തം ഏറ്റെടുത്തു, അങ്ങനെ സമയം സൃഷ്ടിക്കപ്പെട്ടു. പെട്ടെന്നുള്ള പ്രകാശത്താൽ  ഇരുട്ടിന്റെ സൃഷ്ടികൾ ഭൂമിയിൽ നിന്ന് ഉയർന്നു.  ഒരു സർപ്പം കാളയുടെ രക്തം നക്കി.  ഒരു തേൾ ജനനേന്ദ്രിയത്തിൽ നിന്ന് വിശുദ്ധ വിത്ത് വലിച്ചെടുക്കാൻ ശ്രമിച്ചു. 

ആശ്വാസത്തിൽ പ്രതീകമായി ഒരു സിംഹത്തെ പലപ്പോഴും കാണാറുണ്ട്.  കാളയുടെ ബലിയിലൂടെ ലോകത്തിന്റെ സൃഷ്ടിയും നന്മയും തിന്മയും തമ്മിലുള്ള പോരാട്ടവും ആരംഭിച്ചു.  കാക്ക, വായു, സിംഹം, തീ, സർപ്പം ഭൂമി, കലർത്തു പാത്രത്തിലെ വെള്ളം എന്നിവയെ പ്രതീകങ്ങൾ ആണ്.  അങ്ങനെ നാലു മൂലകങ്ങളും (വായു, തീ, ഭൂമി, ജലം) നിലവിൽ വന്നു, അവയിൽ നിന്ന് എല്ലാം സൃഷ്ടിക്കപ്പെട്ടു.  യാഗത്തിനുശേഷം, മിത്രയും സൂര്യദേവനും ഒരുമിച്ച് വിരുന്നു കഴിച്ചു, മാംസവും അപ്പവും കഴിച്ചു വീഞ്ഞു കുടിച്ചു.  തുടർന്ന് മിത്ര സൂര്യദേവന്റെ രഥത്തിൽ കയറി അവനോടൊപ്പം സമുദ്രത്തിലൂടെ, വായുവിലൂടെ ലോകാവസാനം വരെ സഞ്ചരിച്ചു കൊണ്ടേയിരിക്കുന്നു.

മിത്ര ടെമ്പിൾ

 കൂട്ടം ചേർന്നുള്ള കാളയെ ബലിയർപ്പിക്കലും അത്താഴം കഴിക്കലും മിത്ര ചെയ്തതിന്റെ ആവർത്തനം  ആയിരുന്നു എന്ന് അവശേഷിക്കുന്ന ശില്പങ്ങളിൽ നിന്നും അൾത്താരയിൽ നിന്നുമെല്ലാം മനസ്സിലാക്കാവുന്നതാണ്. മിത്രയെ സൈനികർ ആരാധിക്കാൻ കാരണം മിത്ര മരണത്തിൽ നിന്നു ഉയിര്തെഴുന്നേൽപ്പിക്കാൻ കഴിവുള്ള ദേവൻ ആയിരുന്നു എന്നതിനാൽ ആണ്.. അങ്ങനെ ബലിയർപ്പിക്കുന്ന രക്തത്തിലൂടെ മരണത്തിൽ നിന്നു മനുഷ്യരെ പുനർജനിപ്പിക്കാൻ മിത്രക്ക് കഴിയും എന്ന് ജനങ്ങൾ വിശ്വസിച്ചിരുന്നു. മിത്രയുടെ ജനനം ഡിസംബർ 25നാണ് ആഘോഷിക്കുന്നത്. പ്രത്യേകിച്ചു യുദ്ധത്തിന് പോകുന്നതിനു മുൻപ് അതിലൂടെ യുദ്ധത്തിൽ മരിച്ചാൽ തങ്ങളും പുനർജനിക്കും എന്നവർ വിശ്വസിക്കുന്നു. 

വലിപ്പം കുറവുള്ള പരിമിതികൾ  ഭൂഗർഭ അറകളിൽ ആയിരുന്നു കൂടുതൽ ആയും മിത്രയുടെ ആലയങ്ങൾ.  കുഴിച്ചെടുത്ത നിരവധി ആരാധനാലയങ്ങളിൽ നൂറിലധികം പേർക്ക് ഒന്നിച്ചു പങ്കെടുക്കാൻ കഴിയുന്നത്ര വലിപ്പം ഒന്നിനും ഉണ്ടായിരുന്നില്ല.  എല്ലാ ചടങ്ങുകളും രാത്രിയോ അല്ലെങ്കിൽ കൃത്രിമ വെളിച്ചത്തിലോ ആയിരുന്നു നടപ്പിലാക്കിയിരുന്നത്. അറയിൽ എപ്പോഴും ഒരു കിണർ ഉണ്ടായിരുന്നു.  അറയിലേക്കുള്ള പ്രവേശനം പലപ്പോഴും സബ്ടെറേനിയൻ പാസേജുകലിലൂടെ ഒരു ആയിരുന്നു, അവ പ്രാരംഭ ചടങ്ങുകൾക്കായി ഉപയോഗിച്ചിരുന്നു.  സൈനികരുടെ ഈ മതത്തിൽ പുരുഷന്മാരെ മാത്രമേ പ്രവേശിപ്പിച്ചിരുന്നുള്ളൂ.

 ഏഴ് ഗ്രേഡുകളായി സംഘടന നിർമ്മിച്ചു: കോറാക്സ് എന്ന കാക്ക;  നിംഫസ് എന്ന മണവാളൻ;  മൈൽ എന്ന സൈനികൻ;  ലിയോ എന്ന സിംഹം;  പേർഷ്യൻ, പേർഷ്യൻ;  ഹീലിയോഡ്രോമസ്, സൂര്യന്റെ സന്ദേശം പാതർ എന്ന  പിതാവ്.  ഓരോ റാങ്കിലും പെട്ടവർക്ക് ഒരു പ്രത്യേക മാസ്ക് (കാക്ക, പേർഷ്യൻ, സിംഹം) അല്ലെങ്കിൽ വസ്ത്രധാരണം (മണവാളൻ) ഉൾപ്പെട്ടിരുന്നു.  ഗ്രേഡിൽ മിത്രയിസ്റ്റിന്റെ ഉയർച്ച മരണാനന്തരം ആത്മാവിന്റെ ഉയർച്ചയെ മുൻ‌കൂട്ടി നിശ്ചയിച്ചു.  ഏഴ് വാതിലുകളിലൂടെ കടന്നുപോകുകയും ഏഴ് പടികളുള്ള ഒരു കോവണിയിൽ കയറുകയും ചെയ്തുകൊണ്ടാണ് ഏഴ് ഗ്രേഡ് ഉയർത്തൽ ചടങ്ങു നടപ്പിലാക്കിയിരുന്നത്.  ഓരോ ഗ്രേഡിനേയും ഏഴ് ഗ്രഹദേവന്മാരിൽ ഒരാളാണ് പ്രതിനിധീകരിച്ചിരുന്നത്.  നല്ല മിത്രയിസ്റ്റ് ക്രമേണ ഈ ചെറിയ ദേവതകളുടെ ഗോളങ്ങൾ കടന്ന് ഒടുവിൽ നിശ്ചിത നക്ഷത്രങ്ങളുടെ മേലെയെത്തും എന്നു കരുതപ്പെടുന്നു .

 ഇനിഷ്യേഷൻ ചടങ്ങുകളെക്കുറിച്ച് വളരെക്കുറച്ചേ അറിയാൻ കഴിഞ്ഞിട്ടുള്ളൂ.  പുരാതന ഗ്രന്ഥങ്ങളിൽ കാണുന്നത് വിശുദ്ധ സ്നാനം,ശുദ്ധീകരണ ചടങ്ങുകൾ ആത്മാവിന്റെ മുക്തിക്കായി, പിന്നെ ചില ആചാരപരമായ രഹസ്യ സന്ദേശങ്ങൾ എന്നിവ ഇതിൽ  പരാമർശിച്ചു കാണുന്നു.  കപുവയിലെ (ഇറ്റലി) ചിത്രങ്ങൾ, കണ്ണടച്ച് മുട്ടുകുത്തി പ്രണമിക്കുന്ന ചടങ്ങുകൾ ഉണ്ടായിരുന്നു എന്ന് കാണിക്കുന്നു.   മരണവും പുനരുത്ഥാനവും ഒരുപക്ഷേ ചടങ്ങിന്റെ ഭാഗമായിരുന്നു.  മൈലുകൾ എന്ന യോദ്ധാക്കളുടെ ധൈര്യത്തെ ഇവിടെ പരീക്ഷിച്ചിരുന്നു.  ചുമർ ചിത്രങ്ങൾ ശില്പങ്ങൾ, ചെറിയ ദേവന്മാരുടെയും ഗ്രഹദേവന്മാരുടെയും പ്രതിമകൾ എന്നിവയാൽ മിത്രയിക് അറകൾ അലങ്കരിച്ചിരുന്നു.  വീതികുറഞ്ഞതും ഉയർത്തിയതുമായ ഒരു ബെഞ്ചിൽ ഇരുവശത്തും ഇടുങ്ങിയ ഇടനാഴി ഉണ്ടായിരുന്നു, അതിൽ ഭക്തർ മുട്ടുകുത്തി അല്ലെങ്കിൽ ചാരിയിരുന്നു.  ഇടനാഴിയുടെ ഒരു അറ്റത്ത്  കാളയുടെ ബലിയെ പ്രതിനിധീകരിക്കുന്ന ഒരു ശില്പമോ ചുമർ ചിത്രമോ എല്ലായ്പ്പോഴും ഉണ്ടായിരുന്നു.  ചിലപ്പോൾ ശിൽപം കല്ലിൽ കൊത്തിയ ചതുര സ്തംഭം ആവാം,തലക്ക് ചുറ്റുമായി കാണുന്ന ദ്വാരം  മിത്രയുടെയും സൂര്യദേവന്റെയും കിരീടത്തെ പ്രതിനിധീകരിക്കുന്നു സ്തംഭത്തിനു പിന്നിൽ വെയ്ക്കുന്ന മെഴുകുതിരി വെളിച്ചം സൂര്യകിരീടമായി അവയിലൂടെ കാണാൻ കഴിയുമായിരുന്നു.  കാളയുടെ ബലി ചടങ്ങ് ഇടയ്ക്കിടെ നടത്താറുണ്ടെങ്കിലും, മിത്രൈക് ആരാധനയുടെ ഒരു പതിവ് സവിശേഷതയായിരുന്നു ഭക്തരുടെ സാധാരണ ഭക്ഷണ ചടങ്ങു. കാളയെ ബലി അർപ്പിച്ചില്ലെങ്കിൽ മാംസത്തിനു പകരം ആയി റൊട്ടിയും വീഞ്ഞും കഴിച്ചു അവർ ആ ചടങ്ങു ആഘോഷിക്കും.

എന്നാൽ 312-ൽ മിൽവിയൻ പാലത്തിൽ നടന്ന യുദ്ധത്തിൽ കോൺസ്റ്റന്റൈൻ വിജയിക്കുകയും പതിയെ ക്രിസ്തീയ മതത്തിലേക്ക് അടുക്കുകയും ചെയ്തതോടെ  മിത്രയിക് ചടങ്ങുകൾക്ക് പരസ്യമായ വിലക്ക് ഏർപ്പെടുത്തിയിട്ടില്ലെങ്കിലും മിത്രയോടുള്ള ആരാധന കുറഞ്ഞു വന്നു. പൂർണ്ണ സാമ്രാജ്യത്വമായ റോമിൽ ഇനി മിത്രയുടെ ആവശ്യം ഇല്ല എന്നത് കൊണ്ടോ മറ്റെന്തോ അജണ്ട ഉള്ളത് കൊണ്ടോ  മിത്ര മതം പതിയേ ഇല്ലാതെയായി. 357 നും 387 നും ഇടയിൽ മിത്രയ്ക്കുള്ള സമർപ്പണങ്ങൾ വീണ്ടും പ്രത്യക്ഷപ്പെടുന്നു, പക്ഷേ റോമിൽ മാത്രമായി അത് ഒതുങ്ങി.  സമർപ്പിതരെല്ലാം റോം നഗരത്തിലെ പഴയ പുറജാതീയ പ്രഭുക്കന്മാരിൽ നിന്നാണ് വരുന്നത്, ഈ കാലഘട്ടത്തിൽ പുതിയ ക്രിസ്ത്യാനിക്കെതിരെ തുറന്ന എതിർപ്പുണ്ടായിരുന്നു എന്നതാണ് മിത്രാരാധന വീണ്ടും ഉയരുവാൻ കാരണം ആയത് എന്നാൽ പതിയേ പതിയേ മിത്രയും ആരാധകരും ഇല്ലാതെയായി എന്നെന്നേക്കുമായി.

ക്രിസ്ത്യൻ മതം റോമിന്റെ ഔദ്യോഗിക മതം ആയതിനു ശേഷവും മിത്രാന്മാർ രഹസ്യം ആയി ഈ ആരാധന പിന്നെയും തുടർന്നിരുന്നു അതിനു തെളിവാണ് ഇന്നത്തെ ഇറ്റലിയിലെ പല പള്ളികൾക്കും അടിയിൽ കാണുന്ന ഇരുണ്ട ദേവാലയങ്ങൾ. നാനൂറിൽ അതികം ഇത്തരം ക്ഷേത്രാവശിഷ്ടങ്ങൾ ഇറ്റലിയിൽ മാത്രം ഉണ്ട്. യൂറോപ്പിൽ എല്ലായിടത്തു നിന്നും ഇത് പോലെയുള്ള അവശേഷിപ്പുകൾ കണ്ടെത്തിയിട്ടുണ്ട്.

സാൻ ക്ലെമന്റ് പള്ളിക്കടിയിലെ മിത്രാലയം

സാന്റ്റാ മരിയയിലെ മിത്രാലയം